Artysta zawodowy – któż to taki?

Podczas wystąpienia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Sejmie w dniu 16 kwietnia 2020 r. Minister przekazał informację o tym, że „toczą się prace nad ustawą systemowo regulującą status artysty w Polsce”. Postanowiłam zapoznać się z projektem ustawy o statusie artysty zawodowego i przedstawić jego główne założenia. Nie od dziś wiadomo, że artysta artyście nierówny, a co dopiero artyście zawodowemu ;-) O tym kto będzie mógł otrzymać status artysty zawodowego, dowiesz się z mojego wpisu. Zapraszam :-)

Po co ustawa o statusie artysty?

Ustawa o statusie artysty zawodowego ma co do zasady wesprzeć artystów finansowo. Wsparcie to ma polegać na przyznawaniu dopłat do ubezpieczeń społecznych, wypłacie zapomóg oraz ma polegać na innych formach wsparcia (projekt nie definiuje ich wprost). Pomoc ma być przyznawana osobom, które będą posiadały status artysty zawodowego.

Projekt ustawy jest odpowiedzią na głosy z różnych środowisk artystycznych o potrzebie zabezpieczenia artystów. Środowiska różnych grup artystów wskazywały na wykluczenie artystów z systemu ubezpieczeń społecznych i opieki zdrowotnej.

Artysta zawodowy – któż to taki?

Artystą zawodowym będzie osoba, która profesjonalnie i zawodowo wykonuje działalność artystyczną lub twórczą (są to pojęcia zdefiniowane w projekcie ustawy), i tak:

1. działalność artystyczna to działalność w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów, obejmująca wszelkie czynności związane z powstawaniem dzieła, między innymi próby do występów i same występy;
2. działalność twórcza to działalność w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, tłumaczeń literackich, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii, lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, obejmująca wszelkie czynności związane z tworzeniem dzieła.

Którym artystom będzie przysługiwał status artysty zawodowego?

Wykonywania działalności artystycznej czy twórczej nie powoduje przyznania z mocy prawa (automatycznie ;-) statusu artysty zawodowego. Za artystę zawodowego ustawa (właściwie jej projekt) uznaje osobę mająca:

1. wykształcenie II stopnia uczelni artystycznych lub ogólnokształcących szkół baletowych;
2. udokumentowany dorobek artystyczny, potwierdzony przez organizację zrzeszającą jego grupę zawodową.

Kto będzie decydował o przyznaniu artyście statusu artysty zawodowego?

Status artysty zawodowego będzie przyznawała Rada Izby – Polskiej Izby Artystów w formie decyzji administracyjnej. Decyzja będzie wydawana na wniosek osoby zainteresowanej. Osoby, które posiadają wykształcenie wymagane przez projekt ustawy, do wniosku będą musiały dołączyć dyplom lub świadectwo. Te które takiego wykształcenia nie posiadają mają trochę trudniej. W pierwszej kolejności będą musiały zgłosić się do organizacji reprezentatywnej (zawodowej – stowarzyszenia lub związku) o wydania zaświadczenia o dorobku artystycznym. Dopiero gdy takie zaświadczenie otrzymają mogą zwrócić się do Polskiej Izby Artystów o wydanie decyzji. Wraz z wnioskiem o wydanie decyzji o potwierdzeniu statusu artysty trzeba będzie wskazać reprezentującą artystę organizację.

Gdy Rada Izby wyda negatywną decyzję artyście przysługuje prawo do złożenia odwołania do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W zakresie postępowania w sprawie decyzji do MKiDN obowiązywać będą przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Termin na złożenie odwołania wynosi 14 dni.

Wydawanie zaświadczeń potwierdzających dorobek artystyczny

Wydawanie zaświadczeń odbywa się na wniosek osoby zainteresowanej. Zaświadczenia ma wydawać organizacja (stowarzyszenie lub związek zawodowy) zrzeszające wyłącznie osoby wykonujące daną działalność artystyczną lub twórczą. Od wniosków o wydanie zaświadczenia o dorobku artystycznym mogą być pobierane opłaty. Maksymalna ich wysokość może wynieść nie więcej 10 % minimalnego wynagrodzenia. Projekt ustawy nie wskazuje czy ma to być wynagrodzenie brutto czy netto, czy za rok, w którym składany jest wniosek czy rok poprzedni. Organizacja ma 2 miesiące od dnia złożenia wniosku na wydanie zaświadczenia. Złożenie wniosku nie jest równoznaczne z wydaniem przez organizację wyłącznie zaświadczenia potwierdzającego dorobek artystyczny, gdyż organizacja ma prawo wydać zaświadczenie odmawiające potwierdzenia dorobku artystycznego.

Co w sytuacji gdy organizacja nie wyda zaświadczenia w terminie 2 miesięcy?

Organizacja może przedłużyć termin o kolejne dwa. Jeżeli tego nie zrobi bądź przedłuży termin, ale nie wyda zaświadczenia w tym przedłużonym terminie, to artysta ma prawo zwrócić się z bezpośrednio do Rady Izby o potwierdzenie dorobku artystycznego. Niestety projekt ustawy nie przewiduje terminu do złożenia bezpośredniego wniosku do Rady Izby. Wobec tego przyjęłabym taką interpretację, że wniosek można złożyć w każdym terminie.

Co w sytuacji gdy organizacja wyda zaświadczenie odmawiające potwierdzenia dorobku artystycznego?

Artyście będzie przysługiwało prawo do złożenia odwołania do Rady Izby. W projekcie nie został podany terminu na złożenie tego odwołania.

Czy statut artysty zawodowego przysługuje bezterminowo?

Status artysty zawodowego będzie musiał być poddawany weryfikacji co 3 lata. Wniosek o weryfikacje powinien być złożony w ciągu miesiąca przed upływem 3 lat od przyznania statusu artysty zawodowego/od kolejnej decyzji o pozytywnej weryfikacji. Jeżeli artysta spóźni się z wnioskiem, jego status artysty zawodowego wygaśnie z mocy prawa. Po określonej liczbie lat posiadania statusu artysty zawodowego status ten będzie potwierdzany bezterminowo. Liczbę tą ma określać rozporządzenie. Aby utrzymać status artysty, zanim otrzyma się go dożywotnio, trzeba osiągać przychód z działalności artystycznej lub z działalności twórczej. Gdy się go nie osiągnie można zwrócić się do organizacji o potwierdzenie dorobku artystycznego. Progi przychodu konieczne do utrzymania statusu artysty zawodowego również określi MKIDN w rozporządzeniu.

Artysta zawodowy – uprawnienia wynikające z takiego statutu

Głównym założeniem projektu jest uregulowanie sytuacji świadczeń społecznych i zdrowotnych przez artystów. Istotnym uprawnieniem dla artystów posiadających status artysty zawodowego jest uprawnienie do dopłat. Aby otrzymać dopłatę przeciętny miesięczny dochód musi być niższy niż przeciętne wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym.

Wysokość dopłat

Planowana dopłata ma wynieść od 20 do 80% obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne nie więcej niż minimalne wynagrodzenie. Dopłatę uzależnia się także od uzyskiwanego w poprzednim roku przeciętnego miesięcznego dochodu artysty. Dopłata trafi na numer rachunku składkowego artysty-płatnika, czyli do ZUS. Pozostałą część składki opłaci artysta. Dopłaty Dyrektor Izby przyznaje na wniosek.

Do wniosku będą wymagane następujące dokumenty:

1. oświadczenie o spełnianiu warunków korzystania z dopłaty,
2. informacje o przeciętnym miesięcznym dochodzie, potwierdzoną zeznaniem podatkowym za ubiegły rok kalendarzowy;
3. informacje u numerze rachunku składowego artysty zawodowego chcącego skorzystać z dopłaty.

W projekcie ustawy określa się, iż wniosek należy złożyć nie później niż do 3 dnia miesiąca, dla którego przyznane ma być wsparcie. Dopłata przyznawana ma być na okres jednego roku kalendarzowego. W przypadku gdy wniosek został złożony w trakcie trwania roku kalendarzowego – do końca tego roku, z tym że będzie ona wypłacana za pełne miesiące kalendarzowe.

Ważna informacja

Artysta zawodowy straci prawo do dopłaty, gdy uzyska inny tytułu do ubezpieczeń społecznych. Artysta musi poinformować Dyrektora Izby o utracie prawa do wsparcia w ciągu 7 dni. A dopłata przyznana artyście zawodowemu nienależnie podlega zwrotowi. Dotyczy to sytuacji, w których artysta będzie zatrudniony na umowę o pracę, będzie prowadził działalność gospodarczą.

Mankamenty projektu ustawy

Oczywiście jest to dopiero projekt ustawy. Mam nadzieję, że zanim trafi do Sejmu MKiDN skupi się nad jego dopracowaniem. Moim zdaniem zbyt długi jest termin na wydawanie zaświadczeń potwierdzających/odmawiających potwierdzenia dorobku artystycznego.

W projekcie jest za dużo terminów i procedur. Na przykład, aby móc otrzymać dopłaty trzeba uzyskać status artysty zawodowego. Gdy nie jest się artystą z wykształcenia, to należy przejść jeszcze jeden stopień biurokracji (w organizacji zawodowej). Moje wątpliwości budzi także opłata jaką ustalić mogą (ale nie muszą) organizacje za wydawanie zaświadczeń o potwierdzeniu dorobku artystycznego.

Zależało mi na opisaniu procedury otrzymania statusu artysty i korzyści proponowanych przez MKiDN, celowo pominęłam szczegóły dotyczące organizacji zawodowych, ustrój i tworzenie Polskiej Izby Artystów czy Fundusz Wsparcia Artystów Zawodowych, które na mocy tej ustawy powstaną.

Pozytywny aspekt proponowanych zmian

Na mocy omawianego przeze mnie (na razie projektu) ustawy ma dojść do zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zmiana ma polegać na tym, że umowy zlecenia zawierane przez artystów zawodowych w ramach prowadzonej działalności artystycznej lub twórczej nie mają podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu.

Na zakończenie przyszło mi do głowy pytanie: czy artyści, którzy nie będą ubiegali się o taki status – status artysty zawodowego – będą mogli korzystać z jakichkolwiek programów wsparcia MKiDN? Czy poza „ofertą” pomocy w ramach tej ustawy będzie jakaś inna?

Mam nadzieję, że choć trochę odpowiedziałam na pytanie zadane w tytule „Artysta zawodowy- któż to taki?’ :-) Do tematu artysty zawodowego na pewno powrócę, gdy projekt ustawy trafi do Sejmu. Dla osób zainteresowanych zapoznaniem się z treścią projektu od A do Z, odsyłam na stronę: http://konferencjakultury.pl/_admin/stuff/Projekt_ustawy_o_statusie_artysty_zawodowego_11.09_.2019_.pdf

Dla tych, którzy cierpliwie doczytali do końca infografika :-)

---

Jeżeli masz pytania do tego co napisałam – napisz, zostaw komentarz. Dla artystów, którzy nie wiedzą czy zamawiający utwór np. plastyczny może odstąpić od umowy i żądać zwrotu zaliczki, przygotowałam wpis: Co zrobić w sytuacji odstąpienia zamawiającego od umowy o dzieło?. Nie zapomnij podzielić się tym wpisem z innymi osobami.