Czy odtwarzającemu lub rekonstruującemu dzieła sztuki przysługują prawa autorskie?

Photo by Mike Bosch on Unsplash

Nie należą do rzadkości sytuacje, w których dzieła sztuki są odtwarzane czy rekonstruowane przez osoby inne niż ich twórcy. Dzieje się tak często przy utworach sztuki współczesnej (land art’cie, sztuce efemerycznej), rzeźbie czy utworach jubilerskich. Mamy tu do czynienia z relacją pomiędzy artystą a wykonawcą jego projektu artystycznego. Czy odtwarzającemu lub rekonstruującemu utwory plastyczne przysługują prawa autorskie? Komu przysługuje własność takiego utworu? Na te pytania odpowiadam poniżej. Zapraszam!

Komu przysługują prawa autorskie do utworu?

Ustawa o prawie autorskim obejmuje ochroną obiekty pracy plastycznej, sztuki wizualnej, które stanowią rezultat pracy człowieka. Na razie tylko i wyłącznie twórcą według prawa jest człowiek. Co oznacza, że prawo nie przyznaje ochrony na rzecz zwierząt czy natury, jak i również sztucznej inteligencji. Ochrona nie powstaje także na rzecz osób prawnych. Osoby prawne mogą nabyć autorskie prawa majątkowe w drodze umowy, dziedziczenia z testamentu. Jednak nigdy nie będą pierwotnie uprawnione.

Oczywiście prawo autorskie chroni również inne utwory. Utwory te wraz z plastycznymi są wymienione w art. 1 ust. 2 prawa autorskiego. W przypadku tych innych utworów obowiązuje ta sama zasada twórcą jest wyłącznie człowiek.

O tym jakie cechy powinien posiadać utwór plastyczny, dzieło sztuki, aby mogło być zakwalifikowane jako utwór z prawa autorskiego napisałam w innym wpisie, do którego odsyłam: https://prawochronisztuke.pl/dzielo-sztuki-plastycznej-jako-utwor/. W skrócie przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw twórczej działalności człowieka o:

  • indywidualnym charakterze
  • ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia.

Powyższe przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Czy proces wykonawczy nosi cechy indywidualności?

Wykonanie utworu plastycznego według ściśle określonych reguł, projektu, na przykład: gipsowego modelu, dokumentacji fotograficznej nie nosi cech twórczości i indywidualności. Taki proces kwalifikowany jest jako proces techniczny. Oczywiście wymagający określonej wiedzy, sprawności, umiejętności – warsztatu artystycznego, urządzeń czy technologii.

Wobec tego w sytuacji odtworzenia czy rekonstrukcji dzieła sztuki przez odtwórców czy rekonstruktorów artysta nie traci żadnych praw do stworzonego przeze siebie utworu. Co jest jednoznaczne z tym, że te osoby nie nabywają żadnych praw autorskich.

Czy wykonawca techniczny może umieszczać swoje imię i nazwisko na utworze?

Umieszczenie imienia i nazwiska na utworze przez jego technicznego wykonawcę narusza autorskie prawa osobiste twórcy utworu. Odtwórca lub rekonstruktor może umieścić swoje imię i nazwisko wyłącznie za zgodą twórcy. Sytuacja tych podmiotów nie zmieni się nawet po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych twórcy. Prawo do autorstwa trwa nieskończenie. Dla przedmiotu omawianego przeze mnie problemu nie ma też znaczenia kto jest podmiotem zlecającym wykonanie prac technicznych, takim podmiotem może być muzeum.

Praktyczna wskazówka

Dla spokoju obydwu stron (twórcy i technicznego wykonawcy) warto w umowie pomiędzy tymi podmiotami określić zasady, w oparciu o które wykonawca może informować o wykonaniu utworu i wykorzystywać te informacje do promocji swojego warsztatu rzemieślniczego. Odradzam zawieranie ustnych umów w tym zakresie. Ich treść w razie ewentualnego sporu może być trudno udowodnić przed sądem.

Czy taka sama zasada obowiązuje konserwatorów zabytków?

Osoby, które zajmują się konserwacją zabytków poprzez wykonanie prac konserwacyjnych nie nabywają praw autorskich i prawa własności do utworu. Są one w takiej samej sytuacji jak rzemieślnicy wykonujący prace odtwórcze przy obiekcie.

Komu przysługuje własność utworu?

Przy pracach technicznych polegających na odtworzeniu, rekonstrukcji czy konserwacji utworów plastycznych należy pamiętać o jeszcze jednej rzeczy własności egzemplarzy. Gdy prace te wykonywane są na zlecenie twórcy to on nabywa własność egzemplarza utworu (bez względu czy jest to egzemplarz oryginalny czy kolejny). Podobnie będzie się przedstawiała sytuacja, w której zlecenie nie będzie pochodziło od twórcy.

Na samym końcu chciałabym dodać, że prace techniczne nie mogą być dowolną kreacją, gdyż w takim przypadku może dojść do naruszenia autorskich praw osobistych: nienaruszalności treści i formy utworu.


Jeżeli masz pytania do tego co napisałam – napisz, zostaw komentarz. Nie zapomnij podzielić się tym wpisem z innymi osobami.

Udostępnij artykuł

Komentarze

  1. Dzień Dobry. Czy współczesny rzeźbiarz wykonujący na zlecenie osoby trzeciej granitową kopię posągu z brązu wykonanego 500 lat temu ma formalne prawa autorskie do jego granitowego posągu/kopii?

    • Nie ma. Skoro to jest praca polegająca na odtworzeniu 1:1, to nie, chyba że ta rzeźba będzie inspiracją dla Pana rzeźby.

Zostaw komentarz