Rynek sztuki, choć uchodzi za prestiżowy i elitarny, wciąż pozostaje jednym z bardziej ryzykownych obszarów pod kątem prania pieniędzy. Wysokie wartości transakcji, trudna do jednoznacznego oszacowania wartość dzieł, a także często międzynarodowy charakter sprzedaży sprawiają, że organy nadzoru przyglądają się branży dzieł sztuki coraz uważniej. Jak wskazuje Krajowa Ocena Ryzyka opublikowana z końcem 2023 roku, globalnie sektor dóbr luksusowych, w tym dzieł sztuki, generuje nielegalne przychody na poziomie porównywalnym z handlem bronią czy narkotykami. Nic więc dziwnego, że regulacje dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) stały się tu kluczowe. Na czym polega procedura AML w praktyce i dlaczego jest tak istotna?
W artykule znajdziesz odpowiedzi na najważniejsze pytania:
- Jakie przepisy regulują AML?
- Kto i kiedy musi stosować procedurę AML?
- Jak przebiega procedura AML w praktyce i jakie obowiązki ma tzw. instytucja obowiązana?
- Co grozi za brak wdrożenia AML?
Zapraszam do lektury.
Regulacje dotyczące AML
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy (AML – Anti-Money Laundering) to mechanizm, który ma chronić firmy i instytucje przed nieświadomym udziałem w przestępczym procederze „czyszczenia” pieniędzy pochodzących z nielegalnych źródeł.
W Polsce podstawą prawną tych działań jest Ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (po nowelizacji obowiązującej od 31 października 2021 r.). To właśnie ten akt reguluje m.in. to, kto i w jakim zakresie musi stosować środki bezpieczeństwa finansowego oraz jakie obowiązki mają tzw. instytucje obowiązane.
Przepisy ustawy stanowią implementację unijnych dyrektyw AML, które mają na celu ujednolicenie standardów ochrony przed praniem pieniędzy na całym rynku wewnętrznym UE.
Musisz wiedzieć, że obecnie obowiązująca tzw. V dyrektywa AML rozszerzyła zakres obowiązków m.in. na podmioty związane z obrotem dziełami sztuki – a więc na galerie sztuki, domy aukcyjne oraz inne podmioty działające na rynku dzieł sztuki.
W praktyce oznacza to m.in. konieczność weryfikacji tożsamości klientów, monitorowania transakcji, identyfikacji beneficjenta rzeczywistego (UBO) czy wdrożenia wewnętrznych procedur, które pozwolą na wychwycenie potencjalnych nieprawidłowości. Więcej na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu.
Kto musi stosować AML?
Wbrew pozorom, przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy to nie tylko domena banków i wielkich instytucji finansowych. Przepisy rozszerzają ten obowiązek na szeroką grupę podmiotów, określanych jako tzw. instytucje obowiązane. Ich katalog jest zamknięty, ale bardzo rozbudowany – obejmuje aż 26 punktów i wskazuje m.in. na biura rachunkowe, doradców podatkowych, pośredników nieruchomości, kantory czy firmy przyjmujące płatności gotówkowe od 10 tys. euro wzwyż.
W kręgu instytucji obowiązanych znalazły się również podmioty działające na rynku dzieł sztuki.
Obowiązek AML dotyczy przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność polegającą na obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, antykami lub przedmiotami kolekcjonerskimi. Przepisy mają zastosowanie w szczególności wtedy, gdy taka działalność odbywa się w galeriach lub domach aukcyjnych, z wykorzystaniem wolnych portów albo gdy polega na przechowywaniu dzieł w takich miejscach. Procedury AML stosuje się do transakcji, których wartość wynosi co najmniej 10 000 euro – nawet jeśli jest to kilka powiązanych operacji.
Przy ustalaniu, czy wartość transakcji przekracza próg 10 000 euro, konieczne jest dokonanie przeliczenia tej kwoty na złotówki. Zgodnie z art. 5 Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, przeliczenia dokonuje się według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu przeprowadzania transakcji, w dniu zlecenia przeprowadzenia transakcji lub w dniu wydania decyzji o nałożeniu kary pieniężnej.
Tym samym, jeśli chcesz ocenić, czy podlegasz obowiązkowi stosowania procedur AML, powinieneś każdorazowo odnieść wartość transakcji do kursu NBP z odpowiedniego dnia.
Co istotne, znaczenia nie ma ani forma prawna działalności (JDG czy spółka), ani jej skala – te same wymogi stosuje się wobec dużych galerii, domów aukcyjnych jak i początkujących przedsiębiorców. Nie ma znaczenia także czy sprzedaż odbywa się online czy stacjonarnie.
Jakie są obowiązki w ramach AML?
Obowiązki instytucji finansowych oraz innych podmiotów objętych regulacjami AML, w tym np. galerii sztuki, obejmują kilka kluczowych obszarów – od relacji z klientami, przez organizację wewnętrzną, aż po współpracę z organami państwowymi.
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, czyli procedura AML w praktyce
Środki bezpieczeństwa finansowego w relacjach z kontrahentami
Zgodnie z przepisami, instytucje obowiązane są zobowiązane do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w relacjach z kontrahentami. Obejmują one w szczególności:
- identyfikację i weryfikację tożsamości klienta (zarówno kupującego, jak i sprzedającego),
- ustalenie beneficjenta rzeczywistego – czyli osoby sprawującej faktyczną kontrolę nad klientem,
- ocenę, czy klient pełni funkcję eksponowaną publicznie,
- analizę celu i charakteru relacji biznesowej,
- monitorowanie transakcji na bieżąco.
W kontekście obrotu dziełami sztuki istotnym elementem jest również badanie proweniencji (pochodzenia) dzieł. Weryfikacja dokumentacji potwierdzającej historię obiektu i sprawdzenie czy dzieło nie figuruje w krajowych i międzynarodowych bazach obiektów utraconych, skradzionych lub nielegalnie wywiezionych to podstawa!
Dodatkowo należy weryfikować autentyczność dzieła, a także zwracać uwagę na sposoby płatności – w szczególności na niestandardowe schematy płatności, płatności z różnych kont, udział osób trzecich spoza transakcji czy wykorzystywanie rachunków osób niebędących stroną umowy.
Zakres i szczegółowość stosowanych środków zależy od uprzednio przeprowadzonej oceny ryzyka (o której poniżej). W przypadku niskiego ryzyka dopuszczalne jest zastosowanie środków uproszczonych. Natomiast w sytuacjach wskazujących na podwyższone ryzyko – np. gdy klient działa przez pełnomocnika, korzysta ze struktur pośrednich lub realizuje transakcje dotyczące jurysdykcji wysokiego ryzyka – wymagane są działania wzmożone.
Przedsiębiorcy mogą powierzyć realizację części obowiązków zewnętrznym podmiotom, jednak odpowiedzialność za stosowanie tych środków pozostaje po stronie firmy.
Procedura wewnętrzna AML i dokumentacja
Instytucje objęte obowiązkami AML muszą opracować pisemną ocenę ryzyka, uwzględniającą takie elementy jak lokalizacja geograficzna, typy klientów, kanały dystrybucji oraz charakter oferowanych produktów lub usług. Ocena ta powinna być regularnie aktualizowana, co najmniej raz na dwa lata lub częściej, gdy zmienia się profil działalności. Na jej podstawie wdraża się wewnętrzne procedury AML/CFT, które zawierają szczegółowe wskazówki dla pracowników dotyczące identyfikacji ryzyk, stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, przechowywania dokumentów oraz współpracy z GIIF. Dokumentacja dotycząca klientów i transakcji musi być przechowywana przez minimum 5 lat od zakończenia współpracy.
Współpraca z GIIF
Instytucje zobowiązane są do zgłaszania Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej m.in. rozbieżności między danymi z Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych a informacjami ustalonymi podczas weryfikacji, podejrzeń związanych z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu oraz wpłat gotówkowych przekraczających równowartość 15 000 euro. (Ten ostatni obowiązek nie dotyczy jednak pośredników dzieł sztuki.)
Wyznaczenie osoby odpowiedzialnej i obowiązki szkoleniowe
W każdej firmie objętej ustawą AML należy wyznaczyć osoby odpowiedzialne za nadzór nad przestrzeganiem przepisów, wdrażanie procedur oraz raportowanie do GIIF.
W przypadku podmiotów działających w formie spółek lub fundacji, spośród członków zarządu należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za wdrażanie obowiązków wynikających z ustawy. Dodatkowo wyznacza się pracownika zajmującego kierownicze stanowisko, odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności działalności z ustawą oraz nadzór nad przestrzeganiem procedur przez pozostałych pracowników i osoby wykonujące czynności na rzecz działalności.
W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej obowiązki te w całości realizuje właściciel prowadzący działalność.
Pracownicy oraz właściciele podmiotów mają też obowiązek regularnego uczestniczenia w szkoleniach dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, dostosowanych do specyfiki działalności firmy.
Organizacja powinna również zapewnić bezpieczny kanał umożliwiający zgłaszanie ewentualnych nieprawidłowości.
Ryzyko braku wdrożenia procedury AML
Compliance w firmach to dziś nie tylko modne hasło, ale realna konieczność, zwłaszcza na rynku sztuki.
Niewywiązanie się z obowiązków AML może wiązać się z poważnymi konsekwencjami:
- od publicznego ujawnienia informacji o naruszeniach w Biuletynie Informacji Publicznej,
- przez nakazy zaprzestania działalności lub cofnięcie zezwoleń,
- sankcje personalne wobec osób zarządzających, w tym zakazy pełnienia funkcji kierowniczych,
- aż po kary finansowe, a nawet odpowiedzialność karną.
Przykłady z rynku pokazują, że coraz częściej pojawiają się kontrole przestrzegania AML poza sektorem finansowym. W październiku 2023 r. francuski regulator nałożył wysokie kary na dwie galerie sztuki, które nie spełniły obowiązków w zakresie weryfikacji klientów i źródeł pochodzenia środków. W jednym przypadku nałożono karę 38 tys. euro za niewystarczającą weryfikację beneficjentów i pochodzenia środków przy zakupie dzieła wartości 175 tys. euro, a w drugim – 15 tys. euro za brak kontroli klienta z jurysdykcji o niskich standardach przeciwdziałania praniu pieniędzy, znajdującej się na tzw. „szarej liście” FATF.
Q&A – najczęściej zadawane pytania o procedurę AML
- Na czym polega procedura AML?
Procedura AML to zestaw działań i zasad mających na celu przeciwdziałanie praniu pieniędzy, polegających m.in. na weryfikacji klientów, monitorowaniu transakcji i raportowaniu podejrzanych operacji.
- Jakie firmy muszą stosować AML?
Obowiązek stosowania procedur AML dotyczy szerokiego katalogu podmiotów, zwanych instytucjami obowiązanymi. To nie tylko banki i instytucje finansowe, ale także m.in. biura rachunkowe, doradcy podatkowi, pośrednicy nieruchomości, kantory wymiany walut oraz firmy przyjmujące płatności gotówkowe powyżej 10 000 euro. Wśród nich znajdują się też podmioty działające na rynku dzieł sztuki, takie jak np. galerie czy domy aukcyjne – niezależnie od formy prawnej czy wielkości działalności.
- Jakie są etapy wdrażania AML?
Wdrożenie AML obejmuje ocenę ryzyka, opracowanie i wdrożenie wewnętrznych procedur, identyfikację i weryfikację klientów, monitorowanie transakcji oraz szkolenia pracowników i raportowanie do organów nadzoru.
Jeśli potrzebujesz pomocy we wdrożeniu procedur AML, odezwij się do mnie. Razem opracujemy skuteczne procedury i zadbamy o compliance w Twoim biznesie!
