Dzisiejszy artykuł dedykuję Artystom, którzy z różnych powodów – najczęściej z powodu swojej kontrowersyjnej twórczości – cieszą się zainteresowaniem dziennikarzy. W artykule poruszę prawa i obowiązki dziennikarzy wynikające z prawa prasowego. Innymi słowy z artykułu dowiesz się co wolno, a czego nie wolno dziennikarzom. Jakich zachowań w relacjach z dziennikarzami unikać, z uwagi na to, iż mogą one narazić Cię na odpowiedzialność karną. Na samym końcu powiem Ci jak chronić swoje prawa, w przypadkach gdy dziennikarz nie zachowuje się wobec Ciebie fair. Zapraszam!
Dziennikarskie grzeszki
Zanim przejdę do treści merytorycznych chciałam wyjaśnić, iż w tekście dla uproszczenia zazwyczaj posługuje się zwrotem materiał prasowy. Jednak wszystkie problemy poruszane wokół materiału prasowego dotyczą innych form druku, wizji i fonii.
Powszechnie wiadomo, że środki masowego przekazu to „czwarta władza”. Jak to jest z władzą czasami dochodzi do jej nadużycia. Zgniłe jabłka znajdują się wszędzie :-) Według mnie – nie jestem oczywiście autorytetem ani nie opieram się na żadnych badaniach, oceny dokonuję jako obserwator, więc będzie ona subiektywna, najczęstszymi dziennikarskimi grzeszkami są m.in.:
- przygotowanie dziennikarskiego materiału „pod z góry założoną tezę”
- niesprawdzenie źródeł
- brak autoryzacji
- naruszanie prywatności, nękanie
- naruszanie dóbr osobistych innych osób.
Jakimi zasadami powinien kierować się dziennikarz
Prawo prasowe nakłada na dziennikarzy obowiązek działania zgodnego z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego. W prawie polskim nie ma „generalnych” norm etycznych dla dziennikarzy. Powstają one w ramach stowarzyszeń dziennikarskich, redakcji czy też stacji nadawczych. W prawie międzynarodowym normy etyczne zostały zawarte w Konwencji Meksykańskiej z 1980 r., Paryskiej z 1985 r. Ostatnim doniosłym aktem w tym zakresie, jednak niewiążącym, jest Deklaracja 1003 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z dnia 1 lipca 1997 r. Z Deklaracji tej wynika, że „przekazywanie informacji powinno być oparte na prawdzie, poparte stosowną weryfikacją oraz udokumentowaniem zebranych materiałów, bezstronnością przekazu zarówno w prezentacji, opisie, jak i narracji” (vide: teza wyroku SN z dnia 6 września 2017 r., sygn. akt V KK 97/17, lex nr 2389620). Zasady współżycia społecznego to w dużym uproszczeniu zbiór społeczne akceptowanych i pożądanych zachowań. Na dziennikarzach spoczywa szczególny obowiązek staranności i rzetelności przy opracowywaniu materiału dziennikarskiego.
Jakie prawa ma dziennikarz
Prawami wynikającymi z prawa prasowego jest prawo do:
- odmowy wykonania polecenia służbowego, jeżeli łamie ono zasady rzetelności, obiektywizmu i staranności dziennikarskiej
- wyrażenia sprzeciwu (niewyrażenia zgody) na publikację, w której wprowadzono zmiany wypaczające sens i wymowę zaprezentowaną przez dziennikarza
- zachowania w tajemnicy swojego nazwiska.
Poza powyższymi prawami dla Ciebie Artysto ważne jest prawo dziennikarzy do ujemnych ocen dzieł twórczych, jeżeli są one rzetelne i zgodne z zasadami współżycia społecznego. Dziennikarz tak samo jak Ty ma prawo do karykatury i satyry :-) Jeżeli dziennikarz skrytykował Twoją twórczość to od razu nie oznacza, iż naruszył on Twoje dobra osobiste. Będąc osobą publiczną narażasz się na krytykę i z tym aspektem życia w przestrzeni publicznej powinieneś się liczyć.
Szantaż
Artysto! Nie daj się dziennikarzom – nie oznacza, iż wobec dziennikarzy można stosować szantaż. Pod pojęciem szantażu kryją się groźby bezprawne i używanie przemocy w celu zmuszenia dziennikarza do opublikowania lub niepublikowania materiału prasowego lub zaniechaniu interwencji prasowej. Prawo prasowe zawiera przepisy karne, jednym z nich jest art. 43. Artykuł ten za stosowanie gróźb karanych i przemocy wyznacza karę do 3 lat pozbawienia wolności.
Utrudnianie lub tłumienie krytyki prasowej
Kolejnym przestępstwem wobec dziennikarzy jest utrudnianie i tłumienie krytyki, którym jest każdy przejaw ograniczania swobody wypowiedzi dziennikarskiej i to już na etapie zbierania materiałów. Co do zasady są to przypadki, w których dziennikarz jest zmuszany do opublikowania danego materiału lub zaniechania publikacji. Osoby takie podlegają grzywnie lub każe ograniczenia wolności. Obecnie kara grzywny wynosi: liczba stawek od 10-540, zaś stawka od 10 zł do 2000,00 zł. Kara ograniczenia wolności natomiast wynosi od miesiąca do 2 lat i polega na wykonywaniu nieodpłatnej pracy bądź potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Uwaga! W przestępstwie tym nie ma znaczenia czy krytyka podlegała wymogom rzetelności i sprawiedliwości społecznej. Do walki z nierzetelnym postępowaniem są inne instrumenty prawne.
Piszę o powyższych, aby ostrzec Cię przed wybuchowymi zachowaniami wobec dziennikarzy, bowiem może się tak zdarzyć, że zostaną one potraktowane jako groźby. Pomimo, że czasami dziennikarze mogą być nie do końca wobec Ciebie fair, staraj się nie dać sprowokować i nie stosuj przemocy, zarówno słownej czy fizycznej.
Prawa Artysty – obowiązki dziennikarzy
Dużo było o prawach dziennikarzy teraz czas na wskazanie ich obowiązków ważnych z punktu widzenia Artysty:
Jednym z nich jest prawo do autoryzacji wypowiedzi dosłownie cytowanej – najlepiej umówić się z dziennikarzem w jakim terminie możemy dokonać korekty. Jeżeli strony nie umówiły się co do terminu, sprostowanie powinno nastąpić niezwłocznie: w przypadku dzienników do 6 godzin, w przypadku czasopism do 24 godzin. Autoryzacji nie podlega wypowiedź, która była uzyskana przez osobę działającą „pod przykrywką” lub gdy dziennikarz cytuje wcześniej już opublikowane wypowiedzi lub takie, które były wygłoszone publicznie.
Kolejnym obowiązkiem dziennikarskim jest uzyskanie zgody na rozpowszechnianie wizerunku – dziennikarz powinien uzyskać Twoją zgodę na rozpowszechnianie wizerunku. W sytuacji gdy jest to artykuł lub materiał wizualny z Twoim udziałem, na który udzieliłeś zgody to nie ma większego problemu. W takiej sytuacji w sposób dorozumiany udzieliłeś również zgody na rozpowszechnianie Twojego wizerunku. Poza zgodą wyrażoną w formie ustnej, dorozumianej czy pisemnej jest jeszcze jedna możliwość legalnego wykorzystania Twojego wizerunku. Gdy rozpowszechnienie wizerunku następuje podczas wykonywania społecznych funkcji publicznych. Jako Artysta pełnisz funkcję społeczną. Gdy działasz w przestrzeni publicznej, wypowiadasz się, zajmujesz głos. Sytuacje takie dotyczą wszelkiego rodzaju wernisaży, konferencji, targów. Dziennikarz nie narusza także Twojego prawa, gdy jesteś częścią całości i fotografia/nagranie nie ogranicza się do kadru wyłącznie z Tobą.
Co jednak w sytuacji gdy jesteś nagrywany podczas swojego prywatnego czasu?
W takiej sytuacji potrzebna jest zgoda. Zgoda wyłącza bezprawność naruszania prawa do prywatności. Ponadto możliwe jest publikowanie wizerunku (czy informacji), który/e ma/mają bezpośredni związek z życiem publicznym. Jako przykład można podać publikację na temat pochodzenia i wykształcenia Artysty. Pamiętajcie, że publiczny status Artysty nie przesądza o tym, że jego życie prywatne staje się automatycznie publiczne. Jeżeli nie wyrażasz zgody na nagrywanie Twojego wizerunku podczas prywatnych wyjść, poproś o zaprzestanie nagrywania Twojej osoby i o skierowanie do Ciebie oficjalnego pisma w sprawie rozmowy, zajęcia przez Ciebie stanowiska na dany temat.
Co robić w sytuacji naruszenia praw
Wniosek o sprostowanie
Gdy w publikacji ukazanej drukiem pojawiły się na Twój temat nieprawdziwe, oczerniające Twoją osobę informacje masz prawo do złożenia wniosku do redaktora o sprostowanie wypowiedzi. Ważna informacja prawo to przysługuje Ci w terminie 21 od opublikowania materiału prasowego.
Forma wniosku o sprostowanie
Taki wniosek koniecznie musisz złożyć na piśmie. Tego wymagają przepisy prawa prasowego. Wniosek wyślij listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. W ten sposób zapewnisz sobie dowody na wypadek ewentualnego sporu z wydawcą. Na wniosku wpis swoje imię i nazwisko i adres kontaktowy. Treść sprostowania nie może przekroczyć dwukrotności objętości tekstu ani dwukrotności czasu antenowego, jaki zajmował dany fragment przekazu. Sprostowanie powinno być sporządzone w języku polskim lub w języku, w którym był pierwotny tekst lub materiał audio, video lub audio-video. Sprostowanie powinno zostać opublikowane co do zasady w najbliższych terminach publikacji danych środków przekazu, w którym pojawił się materiał podlegający sprostowaniu. Strony mogą się też umówić na inny termin. Oczywiście wniosek o sprostowanie może nie spotkać się z aprobatą redaktora. Wtedy pozostaje Ci droga sądowa. Powództwo o sprostowanie materiału można wytoczyć w ciągu roku od dnia opublikowania materiału.
Droga sądowa w przypadku naruszenia dóbr osobistych
Gdy zostały naruszone Twoje dobra osobiste, np. prawo do prywatności, publikowanie materiałów o Tobie bez Twojej zgody, uzyskano materiał w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego masz prawo wytoczyć powództwo z art. 24 k.c., na podstawie którego możesz żądać:
- złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i formie, prawnicy nazywają to roszczenie roszczeniem informacyjnym
- zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny
- odszkodowania, jeżeli bezprawnym działaniem wyrządzono Ci szkodę.
Odpowiedzialność cywilna (majątkowa) za naruszenie prawa jest solidarna. Ponoszą ją zarówno autor, redaktor, wydawca lub też inna osoba, która je spowodowała.
Tym artykułem chciałam wskazać na regulacje porządkujące relację pomiędzy Artystami a Dziennikarzami. Zapraszam Cię również do mojego przedostatniego wpisu o informacjach w zakresie restytucji dzieł sztuki w Niemczech: https://prawochronisztuke.pl/help-desk/?preview_id=1055&preview_nonce=33c68bb552&preview=true
